Het
geschilderde stilleven
Een stilleven wordt gevormd door een aantal gerangschikte
voorwerpen. Kenmerkend is dat in de compositie van het
stilleven zelden levende wezens worden weergegeven. Stillevens kunnen
verborgen symbolen bevatten of als symbool zijn bedoeld door
de maker. Er zijn in de geschiedenis verschillende soorten
symbolische stillevens ontstaan, elk met hun eigen beeldtaal.
Zo is er het 'Vanitas' stilleven, meestal opgebouwd uit een
menselijke schedel in combinatie met bijvoorbeeld verwelkende
bloemen, een opgebrande kaars en een leeg/omgevallen glas
of beker. Dit type stilleven verbeeldt de zinloosheid van aards bezit en de ijdelheid
van de mensheid. Er is 'het pronkstilleven', dat
rijkdom symboliseert. Andere bekende vormen van stillevens
met een bijbetekenis zijn 'het
banketje', 'het fruitstilleven', 'het jachtstuk' en het
'bloemstilleven'.
Een kunstenaar kan zich bij het schilderen
van het stilleven verdiepen in de exacte vorm en de
geometrische grondvorm van de voorwerpen, hun kleur, het
licht/donker (de toonwaarde), de schaduwwerking en lichtval, de
plasticiteit van de vorm en de onderlinge verhoudingen
tussen de gebruikte objecten. Een stilleven is daarom ook al
reeds eeuwen een studievak op kunstacademies. Stillevens
komen in de kunstgeschiedenis al heel lang voor, zo lieten de Romeinen
ter decoratie stillevens op hun muren schilderen,
beroemde van dergelijke muurschilderingen bevinden zich in Pompeï.
In de Gouden Eeuw beleefde de het schilderen van stillevens in Nederland en Vlaanderen een
bloeiperiode. Grote namen uit die tijd zijn Willem Claeszoon
Heda, Pieter Claesz (Vanitas stillevens) en Jan Davidsz. de Heem (bloemstillevens). Heda
werd beschouwd als de meester van de reflectie, de
weerkaatsing van het licht op glad en glanzend materiaal.
Pieter Claesz was één van de belangrijkste
stillevenschilders in de zeventiende eeuw. Hij zag als een
van de eerste
kunstenaars kans om alledaagse gebruiksvoorwerpen, zoals een
roemer (wijnglas), een
tinnen bord en een haring, zo weer te geven dat er een
betoverende schoonheid van uitging. De gevulde roemers
glanzen in het zachte licht, terwijl verse vruchten en
olijven,
knapperige broodjes en pasteien het water je in de mond doet
lopen. De voorwerpen in zijn stillevens zijn echter niet toevallig gekozen.
Ze verwijzen naar de kortstondigheid van het leven: een schedel,
een verwelkende bloem, een horloge, een omgevallen
glas en een opbrandende kaars.
Andere schilders, die o.a. stillevens schilderden uit die
periode zijn Nicolaes Maes, Jan Steen, Gabriël Metsu, Judith Leyster en Jan Weenix (jachtstukken).
Nederlandse en Vlaamse stillevens uit de 17e eeuwse
schilderkunst zijn wereldwijd beroemd vanwege de geschilderde
stofuitdrukking. 'Stofuitdrukking' wil zeggen dat de
kunstenaar goed kans ziet om het materiaal, waarvan een
voorwerp is gemaakt te suggereren. In één en hetzelfde stilleven
kan een kunstschilder wat dat betreft al zijn ambachtelijke
vaardigheden etaleren. We zien in het stilleven bijvoorbeeld
een
Venetiaans glas, naast een droog stuk brood naast sappige
druiven op een damasten tafellaken. Nu is het de kunst voor de
schilder om de verschillende materiaaleigenschappen weer te
geven. In dit voorbeeld: een hard maar transparant glas,
tegenover het zachte geweven maar ondoorzichtige linnen van het
tafellaken. In de collectie van Galerie Beeldkracht is
kunstenares Anna M. Bernardina in haar stillevens zeer
bedreven in het weergeven van de stofuitdrukking. Zij
schildert graag fruit en bloemen en stelt dat altijd op op
hetzelfde smalle plankje in haar atelier. Veel
stillevenschilders hebben net als zij een favoriete collectie
gebruiksvoorwerpen opgebouwd, bestaande uit glazen schalen,
vaasjes, blikjes, sieraden, oud speelgoed, poppen,
muziekinstrumenten, kandelaars, boeken en wapens die steeds
weer terugkeren in hun stillevens. Veel stillevenschilders
zijn daarom ook te herkennen aan de door hen afgebeelde stillevenobjecten.
Na de 17de eeuw is het schilderen van stillevens gewoon
doorgegaan, een beroemde schilder uit de Moderne tijd is de
franse schilder Paul Cézanne, die vele stillevens heeft
geschilderd en wordt beschouwt als één van de grondleggers
van het Kubisme. Ook in de huidige tijd in Nederland is het genre
populair. Bij Galerie Beeldkracht houden naast Anna M.
Bernardina ook Ina van Toor en Willem van Hest zich bezig met het schilderen van stillevens, zij het niet
in een louter realistische stijl.
|
